Jay Clyne

door Aline de Jong | fotografie: Raffaella Gargiulo

"Het helpt als een theater jou een handreiking doet"

Jay Clyne (37) vertaalt zijn persoonlijke ervaringen met mentale gezondheid, veerkracht en zelfliefde naar muziek en kunst. Na Psygozer (2022) trekt hij in 2025 met Isotopia langs de theaters van de Participatie Federatie (dPF). 

"Tijdens de pitch bij de Participatie Federatie (dPF) was ik onder de indruk van de andere makers. Eén van hen droeg een hoofddoek en vertelde zo’n krachtig verhaal dat ik me afvroeg: kan ik hier wel tegenop? Het voelde niet als een drempel maar als een heuveltje dat ik moest beklimmen. Toen kwam mijn moment. Ik zei: ‘Mijn naam is Jason, beter bekend als Mister Psygozer.’ Ik vertelde over mijn psychose in 2014, hoe die me naar spoken word en theater bracht en wat ik sindsdien heb bereikt. Mijn drive en prestaties vonden ze indrukwekkend. Het voelde als het behalen van de finale van The Voice of Holland toen ik hoorde dat mijn tweede voorstelling Isotopia op tournee kon, dankzij steun van de dPF." 

"Mijn pad was allesbehalve vanzelfsprekend. Tien jaar geleden was ik op de psychiatrie-afdeling van het Erasmus MC, nog herstellend van een psychose. Gelukkig verliep het herstel snel. Gauw werd ik weer actief. Mijn verhaal werd gezien als een bijzonder voorbeeld van hoe het goed kan komen. Sindsdien deel ik mijn ervaring - onder andere via 1Vandaag, Trouw en Rijnmond TV. Vorig jaar zag ik mezelf nog als amateur. Nu ben ik als semi-professionele maker op weg naar een professioneel niveau. De rode draad in mijn werk is mentale gezondheid. Ik maak theater voor mensen die niet in zichzelf geloven en wil laten zien dat herstel mogelijk is. Dankzij mijn talenknobbel kan ik een breed publiek bereiken. Veel jonge mensen praten niet over hun ervaringen, vooral niet als het om familie gaat, uit angst hun ouders of grootouders te kwetsen. Dit taboe wil ik doorbreken. In een scène zeg ik: ‘In het heden heb ik het gevoel dat ik niet kan praten over dit onderwerp, terwijl ik zeg, vuile was moet je buiten zetten.’ "

"Na mijn voorstellingen hoor ik van het publiek vaak één woor: Puur. Eind 2019 woonde ik in de Afrikaanderwijk in Rotterdam en wilde ik evenementen organiseren, maar ik wist niet hoe. Toen ontmoette ik Big Jay, een Rotterdammer met meer dan 25 jaar ervaring in het werken met jongeren. We kwamen elkaar tegen bij de Jumbo, waar ik hem mijn wens vertelde om iets te willen doen voor de wijk. Op dat moment werkte ik bij Stichting Kracht van de Mens in de keuken en vrolijkte ik oudere mensen op, maar evenementen organiseren was mijn echte ambitie. Big Jay zei: ‘Kom langs bij Productiehuis Flow.’ Bij Flow kreeg ik letterlijk de sleutels van het gebouw. Ik werd officemanager en schoonmaker, maar leerde ook theatertechniek en hoe ik mijn talent op het podium moest zetten." 

"Het was een moeilijke tijd. Ik zat in een schuldsaneringstraject, had mijn auto verkocht en voelde me vaak verloren. Maar de mensen bij Flow gaven me de kans om iets op te bouwen. Ik ontmoette artiesten als Y.M.P., Bjorn Romy, Brooklyn en Sharif. Ze inspireerden me. In eenzame periodes schreef ik al teksten: spoken word, rap, verhalen. Toen vroeg podium Levels of ik mee wilde doen aan een open mic. Daar stond ik, tussen zeven andere artiesten met harde beats. Mijn borstkas bonkte. Het werd stil. Mijn beurt. Na tweeëneenhalve minuut kreeg ik een krachtig applaus. Ik wist: dit is wat ik wil doen." 

Het podium op 

"De Rotterdamse spoken word theatermaker Y.M.P. vroeg me of ik een voorstelling durfde te maken over mijn ervaringen met een psychose en een positief keerpunt. Psygozer speelde ik op acht locaties, waaronder Theater Zuidplein en Podium Islemunda. Ik had de theaters zelf gevonden. Het publiek was heel divers: professionals van Parnassia, Erasmus MC, Antes, RTV Rijnmond, maar ook lotgenoten die worstelden met hun mentale gezondheid. Sommigen hadden mijn verhaal in de krant gelezen en kwamen speciaal om me live te zien. Vaak hoorde ik dat bezoekers mensen in hun omgeving hadden die ook een psychose hadden meegemaakt. Het raakte me dat ze het krachtig vonden om te zien hoe ik mijn ervaring had omgezet in iets positiefs. In oktober 2023 stond ik met Psygozer voor een volle zaal in Podium Islemunda in Rotterdam Zuid. Na afloop sprak ik met Irma van Lierop, de directeur, die me voorstelde om samen de Makersregeling aan te vragen. ‘Kijk maar of je het wilt,’ zei ze en stuurde me meer informatie via de mail." 

"Ik zou onder de vleugels van Islemunda een multidisciplinair traject volgen. Dit zou me helpen om zowel mijn zakelijke als artistieke ontwikkeling te versterken, door samen te werken met verschillende coaches. Op dat moment was mijn onderneming, Psygozer Advies en Kunst, al actief. Ik werkte als life coach, organiseerde evenementen, maakte theater, schreef spoken word en was rapper. Best veel, ja. Maar het traject bij Islemunda zou me de tools geven om verder te groeien. Ik zou leren om als maker – Jayclyne – scherpere keuzes te maken, bijvoorbeeld in het kiezen van de juiste regisseur, cameraman of videograaf voor mijn projecten. Ik begon een subsidieplan te schrijven. Met mijn HBO-achtergrond had ik al ervaring met plannen, dus dat voelde niet als een grote drempel. Ik zoek altijd zelf naar antwoorden, door te googlen en vragen te stellen. Ik kreeg feedback van het team van Islemunda en diende het plan in bij het Fonds Cultuurparticipatie. Maar ik kreeg een afwijzing. Het plan voldeed nog niet aan alle eisen. ‘Zie het als een uitdaging,’ zei Irma van Lierop. Dat gaf me weer moed." 

"Ik herschreef het plan. Ik ging zelf meer research doen. Vooral gesprekken met mijn moeder en tantes over mijn verleden gaven me nieuwe inzichten. Ik leerde veel over mezelf. Inmiddels was ik uit de schuldhulpverlening en had ik mijn leven meer op de rails gekregen. Mijn ondernemerschap begon steeds meer vorm te krijgen, en ik voelde dat ik grip kreeg op mijn toekomst." 

Maakproces 

"Toen ik aan Isotopia begon te schrijven, opende ik ook een deksel vol emoties uit mijn jeugd, zoals het moment waarop mijn stiefvader mijn hond doodstak. Ik moest eerst door die chaos heen. Mijn tantes konden veel herinneringen verifiëren, zoals de littekens van klappen met een riem of mijn verblijf in een internaat op Curaçao - wat ik zelf was vergeten. Ook het verlies van mijn broer in 2018, wat ik nog niet had verwerkt, kwam boven. Laagje voor laagje pelde ik alles af, maar het was te veel. Ik kreeg black-outs en moest het schrijven halverwege stoppen. Het was te heftig. Ik begon te twijfelen of ik dit wel moest maken. De uitdaging bij het maken van Isotopia zat in het materiaal en hoe ik dat zou vormen. Ik zei tegen Irma: ‘Ik wil liever iets nieuws maken, dit is te zwaar.’ Maar zij moedigde me aan door te gaan. Andere momenten van twijfel waren er ook. Mijn moeder zei op een gegeven moment: ‘Mijn zoon, je hoofd is niet goed.’ Een heftig moment. Toen ik haar vroeg om naar mijn optreden te komen, zei ze: ‘Daar wil ik niet bij betrokken zijn.’ Toen zocht ik steun bij mijn tante. ‘Mama wil niet dat ik dit maak,’ vertelde ik haar. Mijn tante stelde me gerust: ‘Ik ga wel met mama een wijntje drinken, ik praat met haar.’ Ook dat gaf moed om weer door te gaan. Mijn moeder is uiteindelijk toch komen kijken naar de preview in december 2024." 

"Door samen te werken met een schrijfcoach heb ik geleerd hoe ik de rauwe stukken kon filteren en balanceren, zodat de voorstelling voor mijn moeder toch prettig te volgen was. Dus voor mij is Isotopia nu al een succes. Het feit dat mijn moeder en ik nu allebei apart met een psycholoog kunnen praten, vind ik een enorme stap vooruit. Van tekst tot decor, van licht tot beweging – alles in Isotopia is door mij bedacht. Als maker zie ik alles voor me in mijn hoofd. Voor Isotopia wilde ik de isolatieruimte uitbeelden, en dat werd op het toneel een tent met een luikje. Achter dat luikje zie je het leven van mijn karakter. In isolatie was er ruimte voor beweging, en dus zie je me werken met dumbbells, salsa dansen en push-ups doen." 

"Isotopia gaat niet alleen over mijn eigen ervaringen, maar ook over de verhalen van lotgenoten. De tracks die ik in september 2024 voor de EP maakte moesten aansluiten bij de voorstelling. Zelfs onderzoeksgegevens werden onderdeel van Isotopia. Zo berekende ik bijvoorbeeld hoeveel het de staat had gekost om mij te ondersteunen. Ook de ombudsvrouw van Rotterdam gebruikt deze informatie nu in haar eigen presentatie, om de kosten van situaties zoals de mijne uit te leggen en te laten zien hoe die voorkomen kunnen worden. Tijdens het maken heb ik moeten leren me aan te passen aan de werkwijze van anderen." 

"In de kunst- en cultuursector werkt iedereen anders. Ik moest leren afspraken te maken, flexibel te zijn en te begrijpen hoe anderen werken. Bijvoorbeeld, de regisseur kon op woensdag niet werken, of mijn schrijfcoach zei: ‘Je moet naar Rotterdam Oost komen.’ Dit bracht me aan het twijfelen. Zou alles wel goed komen? Ik was tenslotte eindverantwoordelijk voorde productie. Ik maakte me ongerust over praktische zaken, zoals het dekken van mijn maandelijkse lasten en het vinden van tijd voor rust. Dit was een van mijn grootste lessen: leren wanneer ik rust moest nemen. Had ik meer faciliteiten nodig gehad? Ja, voor de muziek bijvoorbeeld: ik had een oefenruimte nodig om met de band te repeteren. Die heb ik zelf gehuurd in Rhoon omdat het theater zelf die faciliteiten niet heeft. Verder vind ik het handig om meerdere dagen achter elkaar te repeteren, zodat je echt vooruitkomt. Nu kon ik slechts één of twee dagen per week repeteren, verspreid over verschillende weken. 

Marketing 

"Bij het maken van Isotopia had ik weinig invloed op marketing en communicatie. Dat vond ik lastig. Ik wilde een breder publiek bereiken, maar mijn focus lag volledig op de voorstelling. Voor de tournee begin 2025 hoop ik op diepgaande, bredere promotie. Ik heb nog geen eigen theaternetwerk dus kijk ik naar theaters zoals Islemunda, met veel ervaring en een sterk netwerk. Als je promotiemateriaal op tijd aanlevert, komt het meestal goed, denk ik. Ik zie nu hoe cruciaal marketing is voor een succesvolle tour. Wat ik verder nodig heb om te groeien, weet ik nog niet precies. Wat ik al wel weet, is dat het helpt als een theater of organisatie jou als maker een handreiking doet. Dat geeft je ruimte om uit je comfortzone te stappen." 

Groei 

"Mijn doel is om met elke tour, van podium naar podium, steeds meer mensen te bereiken. Als ik aan het einde kan terugkijken en zie hoeveel mensen ik heb geraakt, weet ik dat alles de moeite waard is geweest. Isotopia gaat niet in de kast; ik blijf deze voorstelling spelen. Stoppen met maken is voor mij geen optie. Het wordt juist steeds makkelijker om nieuwe projecten op te pakken. Ik ben geen psychiater of psycholoog maar ik begrijp nu veel beter hoe het zorgsysteem werkt en waar het tekortschiet. Bij Buurtzorg, Parnassia en het Erasmus MC heb ik ervaring opgedaan, en ik liep mee met een professional die zorgplannen voor de gemeente opstelt. Deze inzichten hebben mijn rol als zorgverlener en de impact van mijn bedrijf, Psygozer Advies en Kunst, versterkt. Daarom zal ik blijven werken aan voorstellingen over mentale gezondheid en de hoge kosten in de zorg, maar ook over slavernij, want ook dat is een onderwerp dat mij raakt." 

"In 2013 of 2014, net uit detentie, kreeg ik een plek in Den Bosch. Daar werkte ik bij een bedrijf dat oude materialen recyclet tot meubels en lampen. De eigenaar, meneer Van Dongen, werd een mentor. Elke ochtend dronken we thee, en op een dag zei hij: ‘Jason, je was een dealer maar dat betekent vooral dat je heel goed kunt verkopen.’ Hij gaf me een lamp om te verkopen. Vanaf dat moment begon ik mijn focus te verleggen. In deze periode ontmoette ik ook mensen als burgemeester Tom Rombouts van Den Bosch, die me moed insprak. Hier in Rotterdam heb ik gewerkt met burgemeester Ahmed Aboutaleb en binnenkort ontmoet ik burgemeester Carola Schouten - maar Den Bosch voelt als mijn plek. De rust, de natuur, de geur – alles daar is mooi. Rotterdam is druk. Industrieel. Mensen hebben weinig tijd. Ik heb hier geen vrienden. Misschien ga ik op mijn 40e of 45e terug naar Den Bosch. Misschien wordt het ooit weer mijn thuis." 

*** 

Jay Clyne’s advies aan alle theaters 

Help een maker uit hun comfortzone te stappen om te groeien. 

Doe ze een handreiking. Bied (als dPF) naast financiële steun ook begeleiding in hun artistieke en zakelijke ontwikkeling. 

Betrek (als dPF) de maker tijdens het maakproces bij de marketing en communicatie van de voorstelling.